Odszkodowanie za niewykonanie umowy – kiedy można je uzyskać?

Odszkodowanie za niewykonanie umowy – istota zobowiązania kontraktowego

Umowy stanowią podstawowe źródło obowiązków w obrocie gospodarczym. Przedsiębiorcy zawierają ich dziesiątki i nierzadko zdarza się, że jeden z kontrahentów nie wykona swojego zobowiązania. Wówczas można rozważać odszkodowanie za niewykonanie umowy.

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (zasada swobody umów – art. 353 (1) Kodeksu cywilnego (dalej: „k.c.”).

Korzystając w wyżej wskazanej swobody – uczestnicy obrotu gospodarczego kreują i wchodzą w wiele relacji zobowiązaniowych.

Zgodnie z zasadą pacta sunt servanda (łac. umów należy dotrzymywać) umowy ważnie zawarte powinny być wykonywane zgodnie z ich treścią. Strony umowy muszą zadośćuczynić swoim obowiązkom wynikającym z zawartego kontraktu.

Powyższe znajduje odzwierciedlenie w treści art. 354 k.c., który w § 1 wskazuje, iż dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

Brak wykonania zobowiązania może pociągać za sobą poważne konsekwencje natury prawnej – łącznie z koniecznością zapłaty odszkodowania za niewykonanie umowy. Ustawodawca musiał wprowadzić w życie tego rodzaju regulacje – w przeciwnym razie żadna wolnorynkowa gospodarka nie mogłaby istnieć.

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika za niewykonanie umowy

Jeżeli druga strona umowy nie wykonała ciążącego na niej zobowiązania, to zastosowanie znajdzie art. 471 k.c., który reguluje zasady odpowiedzialności kontraktowej.

Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Aby uzyskać od dłużnika odszkodowanie za niewykonanie umowy muszą zostać spełnione trzy przesłanki, a mianowicie:

– wyrządzenie szkody wierzycielowi;

– zdarzenie z którym ustawodawca łączy odpowiedzialność odszkodowawczą (niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie umowy);

– związek przyczynowy między niewykonaniem umowy a szkodą.

Jeżeli wyżej wskazane przesłanki zostaną spełnione w Państwa sprawie – uprawnionym i zasadnym jest, aby czynić starania zmierzające do uzyskania odszkodowania za niewykonanie umowy.

Szkoda może mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy. Może przybrać formę realnej straty lub/i nieuzyskaniu korzyści. Związek przyczynowy z kolei dotyczy normalnych następstw zdarzenia, którym jest niewykonanie zobowiązania.

W toku ewentualnego procesu będziecie musieli Państwo wykazać dwie okoliczności:

– fakt doznania szkody (w formie realnej straty lub/i utraconych korzyści);

– fakt niewykonania zobowiązania przez dłużnika.

Wina dłużnika jest objęta domniemaniem – o czym w dalszej części wpisu.

Odszkodowanie za niewykonanie umowy – kiedy dłużnik nie poniesie odpowiedzialności?

Odpowiedź na powyższe pytanie znajduje się w treści art. 471 k.c. Zwróćcie Państwo uwagę, że ustawodawca wskazał, że dłużnik jest zobowiązany do naprawienia szkody wynikłej z tytułu niewykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

Wina dłużnika na gruncie tego przepisu jest domniemana. Oznacza to, że wierzyciel nie musi jej wykazywać. Sam dłużnik w toku procesu musi powołać się na dowody, które wskazują, że uchybienie zobowiązaniu nastąpiło na skutek okoliczności, za które winy nie ponosi.

Jako przykład takiej okoliczności można chociażby wskazać sytuację, w której dłużnik (dostawca towaru) nie dostarczył go w określonym dniu z uwagi na nawałnicę śnieżną, która całkowicie uniemożliwiła możliwość poruszania się po drogach.

W każdym przypadku należy dokładnie przeanalizować taktykę dłużnika i przeciwstawiać jej odpowiednie argumenty, tak aby ubezskutecznić jego starania zmierzające  do ekskulpacji (wyłączenia winy).

W jakiej wysokości odszkodowanie za niewykonanie umowy?

Odpowiedź na to pytanie musi brzmieć „to zależy”. Zależy od rozmiaru realnej straty i utraconych korzyści w konkretnej sprawie. W jednym stanie faktycznym wysokość odszkodowania za niewykonanie umowy będzie wynosić 10 000 zł, a w innym 1 000 000 zł. Skala i powaga obowiązków kontraktowych będzie determinować wysokość odszkodowania, która powinna zostać dokładnie obliczona i oszacowana.

Wykazanie faktu zaistnienia szkody i jej wysokości obciąża wierzyciela. Należy w tym zakresie wykazać daleko idący profesjonalizm i fachowość. Dłużnik najpewniej będzie starał się zakwestionować fakt zaistnienia szkody, dlatego wierzyciel musi dysponować porządnymi dowodami. Jeżeli chociażby jedna przesłanka nie zostanie w odpowiedni sposób wykazana – Sąd oddali powództwo o odszkodowanie za niewykonanie umowy.

Co zrobić aby uzyskać odszkodowanie za niewykonanie umowy?

W zasadzie odszkodowanie za niewykonanie umowy może zostać uzyskane na dwa sposoby:

– dłużnik dobrowolnie wypłaci odszkodowanie;

– Sąd wyda orzeczenie, w którym zobowiąże dłużnika do zapłaty odszkodowania za niewykonanie umowy.

W każdym razie wierzyciel powinien zgromadzić dowody na poparcie dwóch okoliczności:

– faktu niewykonania zobowiązania przez dłużnika;

– faktu zaistnienia szkody oraz jej wysokości.

W pierwszym rzędzie wierzyciel powinien podjąć próbę polubownego załatwienia sprawy z dłużnikiem. Najlepiej w tym celu skierować do dłużnika korespondencję (listem poleconym z potwierdzeniem odbioru), w której wezwie się go do zapłaty odszkodowania – uprzednio uzasadniając swoje stanowisko.

Jeżeli dłużnik pozostanie bierny na wezwanie – należy skierować do właściwego Sądu pozew o odszkodowanie z tytułu niewykonania umowy. Jeżeli proces potoczy się dla Państwa korzystnie, Sąd wyda orzeczenie, w którym zobowiąże dłużnika do zapłaty odszkodowania z tytułu niewykonania umowy.

Brak reakcji dłużnika na wyrok Sądu będzie uprawniał wierzyciela do skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego. Wówczas organ egzekucyjny będzie podejmował starania zmierzające do przymusowej egzekucji świadczenia od dłużnika – np. zajmując jego wynagrodzenie lub nieruchomości.

Czy dłużnik odpowiada za osoby trzecie?

W obrocie gospodarczym bardzo często spotykamy się z sytuacją, w której dłużnik osobiście nie wykonuje swojego zobowiązania. Czy w takich okolicznościach ponosi odpowiedzialność za działania lub zaniechania osób trzecich?

Tak, przesądza o tym treść art. 474 k.c., który stanowi, że dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązanie powierza.

Odpowiedzialność z art. 474 k.c. nie jest uzależniona od winy dłużnika. Dłużnik odpowiada na zasadzie ryzyka, a jedyną możliwością obrony jest próba wykazania, że nie można przypisać winy w działaniu/zaniechaniu osobom trzecim (według standardów obowiązujących dłużnika).

Wysokość kary umownej a odszkodowanie

Niekiedy zdarza się, że w umowie znajdują się postanowienia wprowadzające karę umowną na wypadek niewykonania umowy. Wówczas w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły (art. 484 § 1 k.c.).

Warto zatem zadbać o to, aby wprowadzić do umowy zapisy, które uprawniają wierzyciela do domagania się odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej, gdy szkoda nie może zostać naprawiona w całości w wyniku zapłaty kary umownej. Przy „dużych” kontraktach tego rodzaju postanowienia mają kluczowe znaczenie i zabezpieczają interesy wierzyciela.

Zadośćuczynienie za niewykonanie umowy – czy przysługuje?

Osoby poszukujące pomocy prawnej często naprzemiennie używają określenia odszkodowanie/zadośćuczynienie, gdy tymczasem są to dwie zupełne instytucje prawne.

Najprościej różnice zobrazować na celu, który pełni odszkodowanie i zadośćuczynienie. Odszkodowanie ma na celu naprawienie szkody majątkowej (np. uszkodzenie samochodu), a zadośćuczynienie niemajątkowej (np. ból i cierpienie fizyczne).

Dominujący pogląd doktryny i orzecznictwa wskazuje, że nie można domagać się zadośćuczynienia z tytułu niewykonania umowy. Bezpiecznie zatem pozostać tylko w ramach odszkodowania – obejmującego straty materialne i/lub utracone korzyści.

Odszkodowanie za niewykonanie umowy o dzieło

Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła w umówionym terminie. Jeżeli przyjmujący zamówienie nie wykona w ogóle swojego zobowiązania – wszystkie wyżej wskazane uwagi dotyczące odpowiedzialności kontraktowej znajdą zastosowanie w takiej sprawie. Wierzyciel będzie musiał wykazać fakt niewykonania dzieła przez przyjmującego zamówienie i wysokość poniesionej szkody. Wina przyjmującego zamówienie będzie objęta wzruszalnym domniemaniem.

Podsumowanie

Odszkodowanie za niewykonanie umowy jest możliwe do uzyskania na drodze polubownej i sądowej – po spełnieniu przesłanek odpowiedzialności kontraktowej opisanych w art. 471 k.c. W wielu sytuacjach takie sprawy są skomplikowane i wielowątkowe. Wówczas skorzystanie z usług Kancelarii Prawnej może okazać się dobrą inwestycją, ponieważ profesjonalni pełnomocnicy wykorzystają swoją wiedzę i doświadczenie, aby w należyty sposób przeprowadzić całe postępowanie. Jeżeli macie Państwo jakiekolwiek pytania dotyczące treści przedmiotowego wpisu – zapraszamy do nawiązania kontaktu.

Wpisy blogowe nie stanowią porady prawnej w indywidualnej sprawie. Jeżeli chcecie Państwo skonsultować swój problem prawny z naszą Kancelarią, zapraszamy do kontaktu.